W poprzednim artykule omówiliśmy metodę naukową i sposób, w jaki naukowcy zdobywają nowe informacje, które są udostępniane poprzez publikacje w czasopismach takich jak Science i Nature. Społeczeństwo może wtedy założyć, że publikowany artykuł przechodzi nieomylny proces weryfikacji. Naukowcy nie są jednak odporni na popełnianie błędów lub zmianę opinii w oparciu o nowe odkrycia. Niestety, poprawianie literatury naukowej, a nawet wycofywanie jej z powodów, które nie mają nic wspólnego z niewłaściwym postępowaniem, może być powolnym i czasami wstrząsającym procesem dla wszystkich zaangażowanych stron [1]. Ten artykuł służy jako krótkie wprowadzenie do procesu zmian w artykułach naukowych po publikacji, oraz do poruszenia tematu piętna w środowisku akademickim związanego z takimi zmianami.

Po pierwsze, należy zauważyć, że nauka „samokoryguje się”. Tradycyjnie oznaczało to, że naukowcy ponosili odpowiedzialność za krytyczną ocenę i wzajemne korygowanie za pomocą takich środków, jak publikowanie notatek dotyczących oflagowanego artykułu [2]. Recenzja naukowa, czyli ocena artykułu przez panel recenzentów przed publikacją, jest formalną częścią komunikacji naukowej od ponad 300 lat [3]. Co więcej, zaufanie między naukowcami jest głębokie, ponieważ nie jest możliwe indywidualne monitorowanie lub powtarzanie mnóstwa eksperymentów odbywających się codziennie na całym świecie. Jak podsumowano w czasopiśmie Nature: „Jeśli badacze i redaktorzy nie mogą bezpiecznie założyć […], że podane wyniki naukowe są zasadniczo prawdziwe, to postęp nauki jest w poważnych tarapatach” [4]. Podejście typu „niewinność do momentu udowodnienia winy” nie jest jednak niezawodna, co widać po poprawkach, sprostowaniach i przypadkach niewłaściwego postępowania, które mają miejsce każdego miesiąca [5].

Korekta jest publikowana, gdy zostanie znaleziony ważny błąd, ale co najważniejsze, nie umniejsza głównych twierdzeń artykułu ani jego wyników. W ten sposób inni naukowcy są ostrzegani o błędach, które mogą mieć wpływ na ich własne badania. Natomiast wycofanie treści ma miejsce, gdy błąd podważa podstawowe koncepcje artykułu bez zamiaru wprowadzenia w błąd [4,6,7]. W związku z tym, artykuł może nadal zawierać prawidłowe liczby i dane, ale błędy oznaczają, że uzasadnienie całego artykułu jest błędne. Jaivime Evaristo, na przykład, napisał o swoich doświadczeniach związanych z wycofaniem własnego artykułu z magazynu Nature, ponieważ metryki artykułu, oparte na wcześniejszych badaniach w tej samej dziedzinie, dały wynikowe błędy w danych [8]. Wycofanie różni się zatem od wykroczenia, które można zdefiniować jako „fałszowanie, fabrykowanie i plagiat” [9] z zamiarem wprowadzenia w błąd [6], chociaż w tym przypadku artykuł również zostałby wycofany z czasopisma.

Teoretycznie, „samokorygujący” charakter nauki i rzetelność naukowa powinny zachęcać do wprowadzania zmian po publikacji. W praktyce, obecny klimat naukowy do tego nie zachęca. Niedobór personelu w ośrodkach zajmujących się rzetelnością badań naukowych, obawa przed nadszarpnięciem ich reputacji i potencjalne kosztowne batalie sądowe to powody, dla których uniwersytety i czasopisma mogą ignorować lub ukrywać oskarżenia o niewłaściwe postępowanie i sprostowania [1,10,11]. Liczba artykułów i oceny czasopism są najczęstszymi miernikami sukcesu w nauce, wywierając dodatkową presję na proces publikacji [12]. W epoce cyfrowej istnieje również bezprecedensowy poziom kontroli publicznej poza środowiskiem naukowym i istnieją strony internetowe poświęcone promowaniu świadomości zmian po publikacji [1]. Łącznie postrzegana, ta podwyższona wrażliwość wokół tematu utrudnia naukowcom walkę z błędnym przekonaniem, że sprostowania i poprawki zawsze oznaczają niewłaściwe postępowanie [1,10].

Co więcej, działania prawne, zniesławienie, a nawet krzywda fizyczna są częstymi środkami odstraszającymi krytyków naukowych [2] i zostały ostatnio podkreślone w kontekście pandemii COVID-19 [13], na przykład w odniesieniu do publikacji o hydroksychlorochinie jako o skutecznym leku (pełna historia znajduje się w odnośnikach) [14,15]. Jest to szczególnie dotkliwe dla młodszych naukowców, którzy otrzymują niewielką, jeśli w ogóle, ochronę przed szkodą dla kariery w środowisku akademickim lub zagrożeniem bezpieczeństwa pracy [1,11]. Nic więc dziwnego, że PubPeer, forum dyskusyjne poświęcone artykułom po publikacji („recenzje naukowe po publikacji”), zmieniło swoją politykę w 2013 r. i pozwalając użytkownikom na zachowanie anonimowości [16,17].

Można też stwierdzić, że proces post-publikacyjny nie jest dziś wystarczająco szybki. Chociaż błąd można wykryć już po kilku godzinach od publikacji, to nawet poprawki zainicjowane przez autorów artykułu mogą wymagać żmudnego wysiłku, w tym wielomiesięcznej korespondencji między czasopismem, autorami i krytykami [2,18]. W przypadku autorów Steve’a Haroza i Roberta Kosara ich propozycja poprawienia literówki i źle sformułowanego zdania została początkowo odrzucona przez wybitne czasopismo technologiczne IEEE po prawie czterech miesiącach korespondencji, ale ostatecznie została przyjęta miesiąc później [18]. Dodatkowo, słaba standaryzacja oznacza, że zawiadomienia o zmianach w publikacjach mogą nie być wyraźnie akredytowane w powiązanym z nimi artykule, co prowadzi do ciągłego cytowania wycofanych artykułów [2,10]. Ponadto, wytyczne i regulacje dotyczące sprostowań, odwołań i przypadków wykroczeń nie mają uniwersalnych standardów [1,10]. Prowadzi to do cyklicznych problemów, np. do kogo się zwrócić w celu zainicjowania procesu i jakiego poziomu odpowiedzialności oczekuje się od każdej zaangażowanej strony, od uczelni po organy rządowe [1].

Można też stwierdzić, że proces post-publikacyjny nie jest dziś wystarczająco szybki. Chociaż błąd można wykryć już po kilku godzinach od publikacji, to nawet poprawki zainicjowane przez autorów artykułu mogą wymagać żmudnego wysiłku, w tym wielomiesięcznej korespondencji między czasopismem, autorami i krytykami [2,18]. W przypadku autorów Steve’a Haroza i Roberta Kosara ich propozycja poprawienia literówki i źle sformułowanego zdania została początkowo odrzucona przez wybitne czasopismo technologiczne IEEE po prawie czterech miesiącach korespondencji, ale ostatecznie została przyjęta miesiąc później [18]. Dodatkowo, słaba standaryzacja oznacza, że zawiadomienia o zmianach w publikacjach mogą nie być wyraźnie akredytowane w powiązanym z nimi artykule, co prowadzi do ciągłego cytowania wycofanych artykułów [2,10]. Ponadto, wytyczne i regulacje dotyczące sprostowań, odwołań i przypadków wykroczeń nie mają uniwersalnych standardów [1,10]. Prowadzi to do cyklicznych problemów, np. do kogo się zwrócić w celu zainicjowania procesu i jakiego poziomu odpowiedzialności oczekuje się od każdej zaangażowanej strony, od uczelni po organy rządowe [1].

Podsumowując, poprawki są obecnie postrzegane jako wyjątkowe niepowodzenia, a nie normalna część procesu naukowego [2]. Jako krótkie wprowadzenie do tematu, w artykule wyjaśniono różnicę między poprawkami, sprostowaniami i niewłaściwym postępowaniem oraz opisano trudności, jakie mogą napotkać naukowcy, próbujący poprawić swoje artykuły po publikacji.