Zdrowie i Medycyna (Health and Medicine PL)
Studium endometriozy: zaskakująco powszechna choroba
13/09/2023

Studium endometriozy: zaskakująco powszechna choroba

Podsumowanie:

  • Endometrioza jest częstą przewlekłą chorobą zapalną, na którą cierpi jedna na dziesięć miesiączkujących kobiet.
  • Objawy obejmują bolesne miesiączki, zmęczenie i niepłodność, co może wpływać na codzienne życie, relacje osobiste i produktywność w pracy.
  • Diagnoza może być trudna i czasochłonna, ale postęp w technologiach obrazowania może ograniczyć inwazyjne procedury diagnostyczne.
  • Możliwości leczenia obejmują terapie hormonalne oraz operacje.

Endometrioza to przewlekła choroba zapalna, w wyniku której komórki zwyczajowo znajdujące się w macicy kobiety* mogą się przenieść do innych części ciała. Stan ten charakteryzuje się ostrym bólem miednicy podczas menstruacji, seksu, wydalania lub oddawania moczu, a także obfitymi miesiączkami, zmęczeniem i niepłodnością [1,2,3]. W konsekwencji może to poważnie wpłynąć na jakość życia [4,5,6]. Najbardziej zaskakujący w przypadku tej choroby może być fakt, że niewiele wiadomo na temat jej przyczyny, mimo że dotyka ona jedną na dziesięć Amerykanek w wieku rozrodczym [7] oraz 1 na 9 Australijek w wieku poniżej 44 lat [8]. W rezultacie droga do diagnozy jest często długa i trudna [9], co stwarza potrzebę umiejętności rozpoznania przez potencjalnie zagrożone osoby różnicy pomiędzy silnymi skurczami a endometriozą. W tym artykule przedstawiamy najnowsze badania dotyczące pochodzenia endometriozy, sposobu jej diagnozowania i dostępnego leczenia.

Pierwsza i wciąż najpowszechniej akceptowana hipoteza dotycząca endometriozy została zaproponowana przez Johna A. Sampsona w 1927 roku. Menstruacja wsteczna, kiedy miesiączka kobiety płynie w złym kierunku, może przenosić żywe fragmenty komórek z wyściółki macicy, zwanej endometrium. Ponieważ jajniki nie są bezpośrednio połączone z jajowodami, menstruacja wsteczna umożliwia przepływ miesiączki (miesiączka) do miednicy, gdzie komórki endometrium wnikają do innych tkanek, tworząc następnie tkankę bliznowatą zwaną ogniskami endometriozy (ogniska endometriozy) [10]. Wpływ grawitacji, przepływ płynu wokół jamy brzusznej zgodnie z ruchem wskazówek zegara i anatomia miednicy odpowiadają typowemu rozmieszczeniu ognisk endometriozy w organizmie, na przykład w okolicach jajowodów, jajników i przestrzeni między macicą a odbytnicą lub pęcherzem moczowym [10,11,12]. Zmiany mogą także – rzadziej – pojawić się na szyjce macicy, a nawet w okolicach żołądka, jelit i płuc, do których dostęp z miednicy jest utrudniony [1,10]. Dlatego też hipoteza Sampsona jest nadal niekompletna.

Jest również prawdopodobne, że czynniki genetyczne, stany zapalne, odporność, hormony i czynniki środowiskowe mogą współdziałać, powodując endometriozę. Genetycznie ryzyko wystąpienia endometriozy jest sześciokrotnie większe, jeśli choruje na nią krewny pierwszego stopnia [13]. Badacze skupiają się obecnie na identyfikacji „genów endometriozy” i markerów umożliwiających diagnozowanie choroby [14,15,16]. Przegląd badań przeprowadzonych pomiędzy 1991 a 2011 rokiem sugeruje, że hormon żeński, estrogen, nasila stan zapalny i poprawia przeżywalność komórek endometrium, co może przyczyniać się do wystąpienia takich objawów, jak ból miednicy i niepłodność [17]. Aktywność białych krwinek odpowiedzialnych za eliminację niepożądanych komórek w organizmie może mieć upośledzoną aktywność u kobiet chorych na endometriozę co sprawia, że białe krwinki  nie wykrywają komórek uciekających z endometrium. Ogniska endometriozy w sposób ciągły uwalniają cząsteczki, które sprzyjają zapaleniu, a także tworzeniu nowych naczyń krwionośnych, powodując przewlekłą odpowiedź zapalną w organizmie [18]. W badaniu obejmującym 161 pacjentek z endometriozą czynniki środowiskowe, takie jak przedwczesny poród i karmienie sztucznym mlekiem, korelowały z większym ryzykiem zachorowania na tę chorobę, co może wpływać na rozwój endometriozy przed i po porodzie [19]. Ponadto, wszystkie znane czynniki ryzyka zwiększonego krwawienia miesiączkowego (miesiączka), takie jak krótkie cykle miesiączkowe (miesiączka) i wczesny wiek wystąpienia pierwszej miesiączki (miesiączka), nakładają się na ryzyko wystąpienia endometriozy [20]. Artykuły naukowe zawierające obszerny przegląd badań nad endometriozą są publikowane okresowo i mogą zawierać dalsze przykłady, jednak konkluzja jest wciąż identyczna – dokładne mechanizmy biologiczne stojące za endometriozą są nadal niejasne lub wymagają walidacji [21].

W wyniku tych luk w wiedzy i nakładania się objawów z innymi zaburzeniami żołądkowo-jelitowymi i moczowymi, takich jak ból miednicy, [22], rozpoznanie endometriozy może być długim i trudnym procesem. Czas rozpoznania może wahać się od 4 do 11 lat, a 65% kobiet początkowo zostaje błędnie zdiagnozowanych [9]. Wyróżnia się trzy główne typy endometriozy: otrzewnową (endometrioza otrzewnowa), jajnikową (endometrioza jajnikowa) i głęboko naciekającą (endometrioza głęboko naciekająca) (DIE – z ang. Deep Infiltrating Endometriosis) [21]. Obecnym złotym standardem diagnostyki jest chirurgia małoinwazyjna, podczas której cienka, oświetlona rurka z kamerą wykonuje poprzez małe nacięcie wykonane w jamie brzusznej w celu wykrycia zmian endometrium [1]. Jednakże techniki obrazowania, takie jak USG pobierane z pochwy i rezonans magnetyczny (MRI), mogą również skutecznie identyfikować endometriozę jajnikową (endometrioza jajnikowa) i DIE (endometrioza głęboko naciekająca) [23,24,25]. Naukowcy z Université de Paris V argumentują, że spójne zapisy historii medycznej kobiety, takie jak ból związany z cyklami miesiączkowymi (miesiączka), mogą znacząco przyczynić się do wszczęcia wczesnej diagnostyki endometriozy [21].

Studium endometriozy: zaskakująco powszechna choroba

Po zdiagnozowaniu endometriozy można przejść do leczenia jej objawów, ponieważ obecnie nie ma na nią lekarstwa. Pierwszą linią terapii są zazwyczaj leki przeciwbólowe i doustna antykoncepcja, zwłaszcza stosowana bez przerwy na miesiączkę (miesiączka), gdyż zmniejszają one stan zapalny, a co za tym idzie – ból [26,27]. Jednak ta opcja jest odpowiednia jedynie dla kobiet, które nie chcą zajść w ciążę. Ponadto, jedna czwarta do jednej trzeciej pacjentek nie reaguje na leczenie; występują u nich działania niepożądane lub z innych powodów medycznych nie mogą stosować hormonalnej antykoncepcji [28]. W takich przypadkach można przepisać inną klasę hormonów, zwanych analogami hormonu uwalniającego gonadotropiny (GnRHa – od ang. a gonadotropin-releasing hormone agonist), które łagodzą ból u 85% kobiet, choć są droższe niż terapia przy użyciu leków przeciwbólowych i doustnej antykoncepcji [26,29]. Alternatywnie, w celu częściowego lub całkowitego usunięcia zmian chorobowych można zastosować tę samą metodę chirurgii małoinwazyjnej, co w przypadku diagnozy, a można ją nawet przeprowadzić podczas operacji diagnostycznej. Dowody na długotrwałe złagodzenie bólu i pomoc w leczeniu niepłodności są jednak kwestionowane. Możliwy jest również nawrót endometriozy [30,31]. W ostateczności można również usunąć macicę lub jajniki [32].

Ogólnie rzecz biorąc, endometrioza jest skomplikowaną chorobą dotykającą miesiączkujące (miesiączka) kobiety na całym świecie. Trwają badania mające na celu zmniejszenie luk w wiedzy na jej temat. W międzyczasie poprawa w edukacji i zwiększenie świadomości na jej temat jest ważnym pierwszym krokiem biorąc pod uwagę jak powszechne jest to zaburzenie [8].

*Uwaga: w tym artykule słowo „kobieta” będzie ogólnym terminem określającym osoby miesiączkujące (miesiączka), aby odzwierciedlić terminy używane w literaturze naukowej.

Bibliografia:

  1. John Hopkins Medicine. Endometriosis. Retrieved July 13, 2023, from https://www.hopkinsmedicine.org/health/conditions-and-diseases/endometriosis
  2. NHS. Endometriosis. Retrieved July 13, 2023, from https://www.nhs.uk/conditions/endometriosis/
  3. World Health Organization. Endometriosis. Retrieved July 13, 2023, from https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/endometriosis
  4. Hämmerli, S., Kohl Schwartz, A. S., Geraedts, K., Imesch, P., Rauchfuss, M., Wölfler, M. M., Haeberlin, F., von Orelli, S., Eberhard, M., Imthurn, B., & Leeners, B. (2018). Does Endometriosis Affect Sexual Activity and Satisfaction of the Man Partner? A Comparison of Partners From Women Diagnosed With Endometriosis and Controls. The Journal of Sexual Medicine, 15(6), 853–865.
  5. Nnoaham, K. E., Hummelshoj, L., Webster, P., D’Hooghe, T., De Cicco Nardone, F., De Cicco Nardone, C., Jenkinson, C., Kennedy, S. H., & Zondervan, K. T. (2011). Impact of endometriosis on quality of life and work productivity: a multicenter study across ten countries. Fertility and Sterility, 96(2).
  6. Simoens, S., Dunselman, G., Dirksen, C., Hummelshoj, L., Bokor, A., Brandes, I., Brodszky, V., Canis, M., Colombo, G. L., Deleire, T., Falcone, T., Graham, B., Halis, G., Horne, A., Kanj, O., Kjer, J. J., Kristensen, J., Lebovic, D., Mueller, M., … Dhooghe, T. (2012). The burden of endometriosis: costs and quality of life of women with endometriosis and treated in referral centres. Human Reproduction (Oxford, England), 27(5), 1292–1299.
  7. Buck Louis, G. M., Hediger, M. L., Peterson, C. M., Croughan, M., Sundaram, R., Stanford, J., Chen, Z., Fujimoto, V. Y., Varner, M. W., Trumble, A., & Giudice, L. C. (2011). Incidence of endometriosis by study population and diagnostic method: the ENDO study. Fertility and Sterility, 96(2), 360–365. https://doi.org/10.1016/J.FERTNSTERT.2011.05.087
  8. Australian Institute of Health and Welfare. Endometriosis in Australia: prevalence and hospitalisations. 16.
  9. Greene, R., Stratton, P., Cleary, S. D., Ballweg, M. Lou, & Sinaii, N. (2009). Diagnostic experience among 4,334 women reporting surgically diagnosed endometriosis. Fertility and Sterility, 91(1), 32–39.
  10. Sampson, J. A. (1927). Peritoneal endometriosis due to the menstrual dissemination of endometrial tissue into the peritoneal cavity. American Journal of Obstetrics and Gynecology, 14(4), 422–469.
  11. Bricou, A., Batt, R. E., & Chapron, C. (2008). Peritoneal fluid flow influences anatomical distribution of endometriotic lesions: why Sampson seems to be right. European Journal of Obstetrics, Gynecology, and Reproductive Biology, 138(2), 127–134.
  12. Chapron, C., Chopin, N., Borghese, B., Foulot, H., Dousset, B., Vacher-Lavenu, M. C., Vieira, M., Hasan, W., & Bricou, A. (2006). Deeply infiltrating endometriosis: pathogenetic implications of the anatomical distribution. Human Reproduction (Oxford, England), 21(7), 1839–1845.
  13. Stefansson, H., Geirsson, R. T., Steinthorsdottir, V., Jonsson, H., Manolescu, A., Kong, A., Ingadottir, G., Gulcher, J., & Stefansson, K. (2002). Genetic factors contribute to the risk of developing endometriosis. Human Reproduction (Oxford, England), 17(3), 555–559. https://doi.org/10.1093/HUMREP/17.3.555
  14. Treloar, S. A., Wicks, J., Nyholt, D. R., Montgomery, G. W., Bahlo, M., Smith, V., Dawson, G., Mackay, I. J., Weeks, D. E., Bennett, S. T., Carey, A., Ewen-White, K. R., Duffy, D. L., O’Connor, D. T., Barlow, D. H., Martin, N. G., & Kennedy, S. H. (2005). Genomewide linkage study in 1,176 affected sister pair families identifies a significant susceptibility locus for endometriosis on chromosome 10q26. American Journal of Human Genetics, 77(3), 365–376.
  15. Treloar, S., Hadfield, R., Montgomery, G., Lambert, A., Wicks, J., Barlow, D. H., O’Connor, D. T., & Kennedy, S. (2002). The International Endogene Study: A collection of families for genetic research in endometriosis. Fertility and Sterility, 78(4), 679–685.
  16. Zondervan, K. T., Treloar, S. A., Lin, J., Weeks, D. E., Nyholt, D. R., Mangion, J., MacKay, I. J., Cardon, L. R., Martin, N. G., Kennedy, S. H., Montgomery, G. W., Wicks, J., Wainwright, B. J., Henders, A., Zabaneh, D., Dawson, G., Smith, V., Carey, A., Bennett, S. T., … Ewen-White, K. R. (2007). Significant evidence of one or more susceptibility loci for endometriosis with near-Mendelian inheritance on chromosome 7p13-15. Human Reproduction (Oxford, England), 22(3), 717–728.
  17. Reis, F. M., Petraglia, F., & Taylor, R. N. (2013). Endometriosis: hormone regulation and clinical consequences of chemotaxis and apoptosis. Human Reproduction Update, 19(4), 406–418.
  18. Giudice, L. C., & Kao, L. C. (2004). Endometriosis. The Lancet, 364(9447), 1789–1799. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(04)17403-5
  19. Vannuccini, S., Lazzeri, L., Orlandini, C., Tosti, C., Clifton, V. L., & Petraglia, F. (2016). Potential influence of in utero and early neonatal exposures on the later development of endometriosis. Fertility and Sterility, 105(4), 997–1002.
  20. Vercellini, P., Viganò, P., Somigliana, E., & Fedele, L. (2014). Endometriosis: pathogenesis and treatment. Nature Reviews. Endocrinology, 10(5), 261–275.
  21. Chapron, C., Marcellin, L., Borghese, B., & Santulli, P. (2019). Rethinking mechanisms, diagnosis and management of endometriosis. Nature Reviews Endocrinology 2019 15:11, 15(11), 666–682.
  22. Sinaii, N., Plumb, K., Cotton, L., Lambert, A., Kennedy, S., Zondervan, K., & Stratton, P. (2008). Differences in characteristics among 1,000 women with endometriosis based on extent of disease. Fertility and Sterility, 89(3), 538–545.
  23. Guerriero, S., Condous, G., van den Bosch, T., Valentin, L., Leone, F. P. G., Van Schoubroeck, D., Exacoustos, C., Installé, A. J. F., Martins, W. P., Abrao, M. S., Hudelist, G., Bazot, M., Alcazar, J. L., Gonçalves, M. O., Pascual, M. A., Ajossa, S., Savelli, L., Dunham, R., Reid, S., … Timmerman, D. (2016). Systematic approach to sonographic evaluation of the pelvis in women with suspected endometriosis, including terms, definitions and measurements: a consensus opinion from the International Deep Endometriosis Analysis (IDEA) group. Ultrasound in Obstetrics & Gynecology : The Official Journal of the International Society of Ultrasound in Obstetrics and Gynecology, 48(3), 318–332.
  24. Guerriero, Stefano, Alcázar, J. L., Pascual, M. A., Ajossa, S., Perniciano, M., Piras, A., Mais, V., Piras, B., Schirru, F., Benedetto, M. G., & Saba, L. (2018). Deep Infiltrating Endometriosis: Comparison Between 2-Dimensional Ultrasonography (US), 3-Dimensional US, and Magnetic Resonance Imaging. Journal of Ultrasound in Medicine : Official Journal of the American Institute of Ultrasound in Medicine, 37(6), 1511–1521.
  25. Nisenblat, V., Bossuyt, P. M. M., Farquhar, C., Johnson, N., & Hull, M. L. (2016). Imaging modalities for the non-invasive diagnosis of endometriosis. The Cochrane Database of Systematic Reviews, 2(2).
  26. NICE. Endometriosis: diagnosis and management. Retrieved August 27, 2023, from https://www.nice.org.uk/guidance/ng73
  27. Taylor, H. S., Kotlyar, A. M., & Flores, V. A. (2021). Endometriosis is a chronic systemic disease: clinical challenges and novel innovations. Lancet (London, England), 397(10276), 839–852. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(21)00389-5
  28. Ferrero, S., Evangelisti, G., & Barra, F. (2018). Current and emerging treatment options for endometriosis. Expert Opinion on Pharmacotherapy, 19(10), 1109–1125.
  29. Brown, J., Pan, A., & Hart, R. J. (2010). Gonadotrophin‐releasing hormone analogues for pain associated with endometriosis. The Cochrane Database of Systematic Reviews, 2010(12).
  30. Bafort, C., Beebeejaun, Y., Tomassetti, C., Bosteels, J., & Duffy, J. M. N. (2020). Laparoscopic surgery for endometriosis. The Cochrane Database of Systematic Reviews, 2020(10).
  31. Vercellini, P., Barbara, G., Abbiati, A., Somigliana, E., Viganò, P., & Fedele, L. (2009). Repetitive surgery for recurrent symptomatic endometriosis: what to do? European Journal of Obstetrics, Gynecology, and Reproductive Biology, 146(1), 15–21.
  32. Chapron, C., Fauconnier, A., Vieira, M., Barakat, H., Dousset, B., Pansini, V., Vacher-Lavenu, M. C., & Dubuisson, J. B. (2003). Anatomical distribution of deeply infiltrating endometriosis: surgical implications and proposition for a classification. Human Reproduction (Oxford, England), 18(1), 157–161.
Nicolina Zjacic
0
Tags :