Andere academische prestaties van Dr. Sagan waren onder meer tweeëntwintig eredoctoraten en de Public Welfare Medal, de hoogste onderscheiding van de National Academy of Sciences. Een van zijn talrijke boeken, “Cosmos”, waarin complexe wetenschappelijke concepten werden uitgelegd en overeenkwam met een tv-serie met dezelfde titel, werd het meest gelezen wetenschappelijke boek dat ooit in de Engelse taal is gepubliceerd [1, 3]. Zijn rol als wetenschapscommunicator beperkte zich niet tot zijn werk als auteur. De veelgeprezen televisieserie ‘Cosmos’ werd de meest bekeken serie op de Amerikaanse openbare televisie [2, 3] en hield het record tien jaar lang vast, tot 1990.

De prestaties van Carl Sagan zijn te talrijk om in een kort artikel te noemen. Zijn werk ter bevordering van de wetenschap kan ook worden gewaardeerd in sciencefictionboeken zoals ‘Contact’ (en een daarop gebaseerde film).

In zijn boek over rationaliteit en scepticisme, “The Demon-Haunted World: Science as a Candle in the Dark”, bespreekt Carl Sagan mythen, pseudowetenschap, New Age-denken, enz., met verwijzing naar onze steeds meer door technologie gedreven wereld. De auteur ontkracht verschillende bijgelovige overtuigingen, zoals paranormale krachten of hekserij, en geeft een duidelijke conclusie over hoe gevaarlijk het kan zijn wanneer samenlevingen afdwalen van het pad van wetenschap en rationaliteit en het risico lopen terug te gaan naar wishful thinking en magische perceptie van de wereld.

Hoofdstuk 10 van het boek, getiteld “The Dragon in my Garage”, begint met een interessant voorbeeld van hoe een niet-falsifieerbare bewering (een bewering waarvan niet kan worden bewezen dat deze onjuist is) in feite een zwakke bewering is. Dat doet de auteur door de lezer te provoceren met de volgende uitspraak: “In mijn garage woont een vuurspuwende draak.”

De lezers worden uitgenodigd om na te denken over hun reactie op een dergelijke bewering. Wat volgt is een reeks tests die kunnen worden uitgevoerd om zo’n buitengewone claim te verifiëren. We vragen de eiser om ons de draak te laten zien en hij leidt ons naar een lege garage waar de draak nergens te bekennen is. “Het is een onzichtbare draak”, zegt de auteur. We willen dan meel op de vloer strooien om de voetafdrukken van het mythische beest te zien. “De draak zweeft in de lucht”, is het antwoord. Vervolgens stellen we voor om infrarood of thermische beeldvorming te gebruiken om de draak te detecteren. Helaas is het beest hitteloos, zegt de garagehouder. Het komt bij ons op om de drijvende draak te bespuiten en zo zichtbaar te maken. Waarop de reactie volgt dat de draak eigenlijk onlichamelijk is en dat de verf er niet aan blijft plakken.

De tests kunnen natuurlijk nog verder worden uitgevonden. De auteur waarschuwt ons echter van tevoren dat iedereen zal worden gecounterd met een “speciale uitleg waarom het niet zal werken”. Dit is wanneer de beslissende vraag wordt gesteld: “Wat is het verschil tussen een onzichtbare, onstoffelijke, zwevende draak die hitteloos vuur spuugt en helemaal geen draak?”

Met andere woorden, als er geen manier is om een bewering te weerleggen, als er geen experiment is dat een hypothese zou kunnen testen, hoe sterk is de bewering dan in de eerste plaats? Als “een bewering immuun is voor weerlegging”, wordt die ook gereduceerd tot geloof en bijgevolg tot irrationaliteit. Voor meer informatie over niet-falsifieerbare beweringen, zie ons vorige artikel over “Hoe wetenschappers nieuwe dingen leren over de wereld”.

Deze serie artikelen had geen andere wetenschapper als focus van het eerste deel kunnen hebben. Carl Sagans bijdrage aan het populariseren van wetenschappelijk en rationeel denken is ongeëvenaard, niet alleen omdat zijn boeken en tv-programma’s zo’n groot publiek bereikten, maar ook omdat hij actief heeft bijgedragen aan het verbeteren van de wereld door bijvoorbeeld te pleiten voor de vermindering van het nucleaire arsenaal of een actieve houding tegen de opwarming van de aarde [5]. De draak die niet-falsifieerbare beweringen illustreert, is slechts een voorbeeld van de sceptische benadering die wordt gepresenteerd in “The Demon-Haunted World”, en de nieuwsgierige lezer zal het onderwerp zeker meer willen verkennen.