COVID-19 (od angielskiego Corona Virus Disease 2019) jest aktualnie najszerzej rozprzestrzenionym problemem zdrowotnym na świecie – dnia 11.03.2020 uzyskał status Pandemii [1]. W momencie pisania tego artykułu już ponad 750’000 osób zostało zarażonych i ponad 36’000 osób zmarło z powodu tej choroby. Niestety, w mediach społecznościowych, jak również w tradycyjnych, krąży wiele błędnych informacji, a nawet kłamstw. W tym artykule chcielibyśmy wyjaśnić pewne nieporozumienia, zmierzyć się z mitami oraz przedstawić  naukowe fakty związane z pochodzeniem wirusa SARS-CoV-2, odpowiedzialnego za wywoływanie choroby COVID-19.

Pierwsze przypadki choroby zakaźnej układu oddechowego niewiadomego pochodzenia zostały zgłoszone 30.12.2019 w mieście Wuhan, w prowincji Hubei w Chinach [2]. Biorąc pod uwagę, że duża część zarażonych osób była związana z miejscowym targiem zwierzęcym, podaje się je jako potencjalne źródło wirusa [3]. Ta informacja, wsparta przez nagranie chińskiej celebrytki Wang Mengyun jedzącej nietoperza, doprowadziła do powszechnej opinii, że Chińczycy jedzący nietoperze są odpowiedzialni za pandemię [4]. Trzeba w tym momencie wspomnieć, że nagranie pochodzi sprzed 3 lat i zostało zarejestrowane w Palau, wyspiarskim państwie znajdującym się na Oceanie Spokojnym. Inna rozpowszechniona teoria głosiła, że Fundacja Billa Gatesa jest odpowiedzialna za produkcję i rozpowszechnienie wirusa SARS-CoV-2 na świecie [5]. Te teorie oparte są wyłącznie na niejasnych spekulacjach lub/oraz tendencjach do tworzenia teorii spiskowych. Teorie tego typu wzmagają jedynie strach oraz dezorientację społeczeństwa, zwłaszcza że nie są one poparte żadnymi dowodami i budowane są na opiniach a nie faktach.

Najważniejsze w tej chwili to odkryć, dlaczego znajdujemy się w tej trudnej sytuacji oraz jak się to wszystko zaczęło. Wirusy infekujące ludzi bardzo często przechodzą na nas ze zwierząt [6]. Bardzo podobna sytuacja miała miejsce poprzednio w przypadku epidemii zespołu ciężkiej ostrej niewydolności oddechowej SARS (od angielskiego Severe Acute Respiratory Syndrome), która zaczęła się w listopadzie 2002. Bardzo długo spekulowano o pochodzeniu wirusa odpowiedzialnego za wywołanie tej choroby. Dopiero w 2017 roku grupa badaczy odkryła jaskinię w prowincji Yunnan w Chinach z nietoperzami zarażonymi różnymi szczepami koronawirusa z bardzo wysokim poziomem podobieństwa do wirusa SARS-CoV, odpowiedzialnego za epidemię SARS w 2002 roku [7]. Wiele z tych wirusów było w stanie wiązać się z występującym u ludzi receptorem wiążącym SARS-CoV, zwanym ACE2 (od angielskiego Angiotensin converting enzyme 2).

Jedna z pierwszych publikacji odnoszących się do początków wirusa SARS-CoV-2 pochodzi z dnia 03.02.2020 [3]. W tej publikacji również odkryto 96.2% podobieństwa genetycznego do wirusa BatCoV RaTG13, co czyni go najbliżej zbliżonym do SARS-CoV-2. Wirus ten został pobrany z nietoperzy (Rhinolophus affinis) w prowincji Yunnan w 2013 roku. Niestety 96.2% nie daje pewności, że jest to bezpośredni prekursor SARS-CoV-2. Co więcej, wirus BatCoV RaTG13 nie został pobrany z żadnego chorego zwierzęcia w Wuhan w okresie występowania wirusa infekującego ludzi.

Wystarczyły jedynie 2 tygodnie do kolejnej publikacji prezentującej, że domena wiążąca receptor RBD (od angielskiego Receptor-Binding Domain) tego wirusa, oddziałująca z ACE2, zawiera jedynie 89.2% podobieństwa sekwencji aminokwasowej do tej z wirusa infekującego ludzi [2]. W tej samej publikacji naukowcy wskazują łuskowca malajskiego (Manis javanica) jako bardziej prawdopodobne źródło wirusa SARS-CoV-2. Mimo, że najwyższy poziom podobieństwa genomu wynosi jedynie 92.4%, podobieństwo aminokwasowe RBD wynosi 97.4%. Biorąc pod uwagę, że łuskowce są najchętniej przemycanym ssakiem wskazuje, że ich obecność na targu zwierzęcym była wysoce prawdopodobna. Z tego tytułu podejrzewano łuskowce o bycie potencjalnym źródłem wirusa SARS-CoV-2.

Więcej grup badawczych wysnuło podobną tezę, gdyż zaledwie 2 dni później ukazała się kolejna publikacja traktująca o wirusach odkrytych w łuskowcach [8]. Niestety, wirus którego odkryli, pangolin-CoV-2020, był jeszcze dalej spokrewniony z SARS-CoV-2 niż zbadany wcześniej wirus odkryty u nietoperzy  (BatCoV RaTG13). Te wyniki jeszcze bardziej wspierają tezę, że SARS-CoV-2 mógł mieć swoje początki w nietoperzach, ale przeszedł do innego nosiciela, gdzie zmutował do formy infekującej ludzi.

Dnia 20.02.2020, przedstawiono kolejne dwa artykuły porównujące pokrewieństwo genetyczne pomiędzy chorymi łuskowcami oraz wirusem odkrytym u ludzi [9, 10]. Niestety, mimo iż badane próbki pochodziły z okresu zbliżonego do początku aktualnej pandemii, przedstawione wyniki doprowadziły do konkluzji wysnutej z wcześniejszych badań. Niezbędne są dalsze poszukiwania w celu odkrycia zwierzęcia zarażonego wirusem SARS-CoV-2.

Następnie, na serwerze bioRxiv pojawiły się badania opisujące nowo odkryte koronawirusy uzyskane z 227 nietoperzy z prowincji Yunnan (11.03.2020) [11]. Tym razem próbki pochodziły z okresu pomiędzy majem i październikiem 2019 roku. Nietoperze były przedstawicielami 20 różnych gatunków, z czego większość (21.2%) stanowiły nietoperze Rhinolophus malayanus. Wśród odkrytych wirusów najbliżej spokrewniony wirus wykazał 93.3% podobieństwa genetycznego do wirusa SARS-CoV-2. Pomimo większego pokrewieństwa genetycznego niż wirus odkryty u łuskowców, domena wiążąca receptor RBD wykazała jedynie 62.4% pokrewieństwa aminokwasowego. Dla porównania – wirus z łuskowców wykazał 97.4% pokrewieństwa aminokwasowego z RBD wirusa SARS-CoV-2.