W tej serii artykułów omawiamy typowe błędy logiczne, fortele i sztuczki językowe. Celem jest poinformowanie czytelnika, jak je rozpoznać, jak ich unikać i jak nie paść ofiarą manipulacji. W artykule omówimy użycie eufemizmów i języka manipulacji, czyli środków językowych szczególnie powszechnych w dyskursie politycznym, marketingu, języku korporacyjnym, i wielu innych dziedzinach.

Eufemizmy to słowa lub frazy używane jako substytuty terminów bezpośrednich lub potencjalnie obraźliwych. Służą do przekazania określonego znaczenia w łagodny i społecznie akceptowalny sposób. Oprócz ogólnego zrozumienia eufemizmów można je również podzielić na kategorie ze względu na cel, na przykład:

• uprzejmość lub dostosowanie się do norm kulturowych: seniorzy zamiast osoby starsze lub niewidomi zamiast ślepi;
• wrażliwość lub unikanie kulturowych tabu: odszedł zamiast zmarł lub rozrywka dla dorosłych zamiast pornografia;
• komunikacja biznesowa i depersonalizacja języka: Twoja umowa została rozwiązana zamiast zostałeś zwolniony lub z drugiej ręki zamiast używany.

Z drugiej strony, manipulacja językowa to słowa lub wyrażenia, które są celowo niejasne lub wprowadzające w błąd, często w celu wywołania określonego wrażenia i nie dostarczając żadnych merytorycznych informacji. Ta forma języka jest stosowana w różnych dziedzinach, które potencjalnie czerpią korzyści z niejednoznaczności i niejasności komunikacji, między innymi w marketingu, polityce, biznesie, dziennikarstwie, prawie, religii, a nawet w piśmiennictwie naukowym. Często spotykane wyrażenia w tych dziedzinach to na przykład:

• biznes i marketing: polecane przez ekspertów – kim są i co czyni ich ekspertami? Albo produkt/marka premium – ale co oznacza „premium” i czym dokładnie różni się od zwykłych produktów?
• polityka: podejmowane są wysiłki – niejasne zobowiązanie lub przepraszamy tych, którzy poczuli się urażeni – brak przeprosin.
• dziennikarstwo: rzekomo – sformułowanie służące do niezweryfikowanych twierdzeń; nowa ustawa mogłaby wpłynąć na wysokość podatków – użycie języka hipotetycznego.
• nauka: niektóre badania sugerują – sugestia, że istnieją badania potwierdzające dane twierdzenie, ale nie wiadomo jakie i ile; naukowcy spekulują, że lub może istnieć korelacja między X i Y – brak jasnego stwierdzenia faktów.

Biorąc pod uwagę te przykłady, warto zapytać jaka dokładnie jest różnica między eufemizmami a czystą manipulacją – w końcu oba środki językowe służą do ukrywania znaczenia. Różnią się jednak konkretnymi celami i, co ważniejsze, intencjami. Podczas gdy język manipulacji ma na celu zniszczenie przejrzystości i uniknięcie odpowiedzialności, eufemizmy są po prostu łagodniejszymi i przyjaznymi społecznie odpowiednikami.

Zdarza się też tak, że eufemizmy mogą być używane w celu manipulacji i vice versa. Jeśli prezenter telewizyjny używa terminu molestowanie dzieci, celem użycia tego eufemizmu jest ochrona młodszej publiczności oglądającej program. Słownik Języka Polskiego PWN definiuje “molestować” jako „nakłaniać kogoś do kontaktów seksualnych, wykorzystując swoją przewagę nad nim”, co jest niejasną definicją i pozostawia pole do spekulacji [1]. Jeśli jednak sprawca tego przestępstwa użyje w publicznym oświadczeniu tego samego określenia, jest to próba uniknięcia odpowiedzialności za rzeczywisty czyn, jakim często jest systematyczny gwałt i torturowanie dziecka lub dzieci.

W podobny sposób wiele innych wyrażeń można postrzegać jako eufemizmy lub manipulacje, w zależności od kontekstu i intencji. Niektóre przykłady to treści dla dorosłych (przemoc/pornografia), reedukacja (więzienie polityczne) lub bojownicy o wolność (terroryści).

Umiejętność dostrzegania języka manipulacji jest niezbędna w erze informacji, kiedy siły polityczne, firmy medialne i agencje PR zatrudniają spin doktorów do kontrolowania języka opisującego naszą rzeczywistość. Eufemizmy są zwykle używane, aby dostosować komunikację do wrażliwych odbiorców, podczas gdy język manipulacji służy zazwyczaj do ukrywaniu faktów i uniknięcia odpowiedzialności. Kiedy świadomy i sceptyczny czytelnik zauważy podejrzane lub niejasne zdanie, powinien przerwać lekturę i spróbować zrozumieć, jaka intencja jest ukryta za słowami.