Tylko dawka czyni truciznę… albo lekarstwo: ze szczególną uwagą na witaminach i minerałach
Podsumowanie:
- W kontekście odżywiania, witaminy i minerały to molekuły lub pierwiastki chemiczne potrzebne naszemu organizmowi do pełnienia podstawowych funkcji.
- Zasada „im więcej tym lepiej” nie obowiązuje nawet w przypadku tych (pozornie) nieszkodliwych substancji.
- Zdrowe osoby często otrzymują wymagane ilości tych składników odżywczych ze zbilansowanej diety.
- Suplementy diety mogą być konieczne w szczególnych przypadkach i powinny być przyjmowane po konsultacji z ekspertami.
W naszym poprzednim artykule „Ile jest chemii w naturalnych produktach?” (link), wspomnieliśmy, że nie tylko struktura chemiczna, ale także przyjmowane ilości mogą sprawić, że prawie każda substancja, niezależnie od jej pochodzenia (naturalna lub syntetyczna), będzie zła lub dobra dla naszego zdrowia. Pierwsza część dzisiejszego tytułu to skutecznie podsumowujący tę koncepcję cytat z Paracelsusa, co chcielibyśmy bardziej szczegółowo omówić.
Bezpośrednim przykładem obrazującym tę koncepcję są przyprawy. Gałka muszkatołowa, wykorzystywana m.in. w kulinarii, zawiera substancje psychoaktywne, które w dużych ilościach mogą mieć działanie psychotropowe i powodować ostre zatrucia (często przez celowe nadużycie [1, 2]). Za dawkę toksyczną uważa się 5 g proszku z gałki muszkatołowej, co odpowiada nieco mniej niż jednej łyżce stołowej [3]. Mimo to, tolerujemy gałkę muszkatołową w mniejszych, częściej stosowanych ilościach.
Z nieco innej perspektywy, ale nadal w kontekście zaleceń dawkowania, ciekawie jest przyjrzeć się witaminom i minerałom. Omówimy tutaj kilka przykładów i zadamy sobie pytanie, ile z tych substancji faktycznie potrzebujemy, aby nie narazić się na utratę zdrowia. Przywykliśmy do słuchania o znaczeniu ich regularnego przyjmowania, więc jakie są zalecane dawki? Czy w tym przypadku rzeczywiście obowiązuje zasada „im więcej, tym lepiej”? Czy nadmierne spożycie (poprzez suplementy diety) może powodować skutki uboczne, a nawet niepożądane?
Witaminę C należy spożywać, ponieważ podczas ewolucji utraciliśmy zdolność do samodzielnego jej wytwarzania [4, 5]. Jej zalecane dzienne spożycie waha się od 40 do 200 mg [6, 7]. Jedna pomarańcza średniej wielkości zawiera już około 70 mg [8].
W przypadku witamin, szczególnie ostre działania niepożądane związane z przedawkowaniem nie są zbyt częste, ponieważ „dodatkowa” ilość jest często po prostu eliminowana z moczem. Jednak nie zawsze tak jest, na przykład w przypadku dużej dawki witaminy C (powyżej 1 g dziennie) mogą wystąpić bóle brzucha i biegunka [6].
Innym przykładem jest witamina B3, zwana także niacyną, która może stać się hepatotoksyczna, jeśli jest przyjmowana przez dłuższy czas w ilościach większych, niż zalecane [9]. Mimo to, witamina B3 pełni w naszym organizmie szereg funkcji: jest potrzebna zarówno dla zdrowia naszego układu nerwowego, jak i utrzymania integralności naszej skóry [9,10]. Podobnie jak witamina C, niacyna jest niezbędnym składnikiem naszej diety, ponieważ nie jesteśmy w stanie samodzielnie jej syntetyzować [10]. Znajduje się głównie w mięsie, rybach, jajach i mące pszennej. Dla przykładu, 100 g tuńczyka zawiera około 10 mg niacyny [11, 10], a zalecane dzienne spożycie to 16,5 mg dla mężczyzn i 13,2 mg dla kobiet [9].
Odnośnie minerałów, potas jest przykładem (jednym z wielu) niezbędnego pierwiastka, który musi być częścią naszej diety. Zalecane dzienne spożycie to około 3-3,5 g [12, 13]: jeden pieczony ziemniak średniej wielkości zawiera około 600 mg, szklanka ugotowanej soczewicy około 700 mg, a pół szklanki rodzynek ponownie około 600 mg [13]. Przedawkowanie potasu z diety jest uważane za mało prawdopodobne, zwłaszcza u osób zdrowych [14]. Jednakże hiperkaliemia (stan związany z wyższym niż normalny poziomem potasu we krwi) może wystąpić szczególnie u osób z zaburzeniami czynności nerek i, w niektórych przypadkach, może powodować poważne objawy, takie jak kołatanie serca, arytmia, ból i osłabienie mięśni lub drętwienie [15, 16].
Suplementy diety zawierające witaminy i minerały mogą odgrywać ważną rolę w niektórych konkretnych sytuacjach. Na przykład, suplementy witaminy D mogą być przydatne, a nawet konieczne, w okresie zimowym (szczególnie dla mieszkańców krajów północnych), kiedy ekspozycja na światło słoneczne jest znacznie zmniejszona. Reakcja chemiczna prowadząca do syntezy witaminy D jest zależna od promieni UVB, które docierają do naszej skóry podczas ekspozycji na słońce [17, 18, 19]. Witamina D jest niezbędna do zwiększenia wchłaniania jelitowego niektórych składników mineralnych (np. wapnia, magnezu, fosforanów), a jej niedobór, występujący zwłaszcza u małych dzieci, może prowadzić do poważnych konsekwencji, takich jak deformacje kości [18]. Jednocześnie jego długotrwałe nadmierne spożycie może powodować uszkodzenie nerek, serca i, również, kości [17]. Można wymieniać dalsze tego rodzaju przykłady, a indywidualne zalecenia powinno się pozostawić ekspertom.
Podsumowując, zasada „im więcej tym lepiej” nie dotyczy nawet (pozornie) nieszkodliwych substancji, takich jak witaminy i minerały. O ile suplementy diety niektórych z tych składników odżywczych mogą być wymagane w określonych przypadkach i okresach naszego życia (zgodnie z kompetentnymi zaleceniami), często otrzymujemy już wymagane ilości ze zdrowej, zbilansowanej diety i często eliminujemy nadmiernie spożyte substancje z moczem.
Bibliografia:
- Bernard C. Sangalli, Mr. Bernard Sangalli & William Chiang (2000) Toxicology of Nutmeg Abuse, Journal of Toxicology: Clinical Toxicology, 38:6, 671-678, DOI: 10.1081/ CLT-100102020
- Forrester MB. Nutmeg intoxication in Texas, 1998-2004. Hum Exp Toxicol. 2005 Nov;24(11):563-6. doi: 10.1191/0960327105ht567oa. PMID: 16323572.
- ab. rahman, nur ain & Fazilah, A. & Mohd Esah, Effarizah. (2015). Toxicity of Nutmeg (Myristicin): A Review. International Journal on Advanced Science, Engineering and Information Technology. 5. 10.18517/ijaseit.5.3.518.
- Yi Li, Herb E. Schellhorn “New Developments and Novel Therapeutic Perspectives for Vitamin C” The Journal of Nutrition (2007)
- Morimitsu Nishikimi, Takuya Koshizaka, Takayuki Ozawa, Kunio Yagi “Occurrence in humans and guinea pigs of the gene related to their missing enzyme l-gulono-γ-lactone oxidase” Archives of Biochemistry and Biophysics (1988)
- https://www.nhs.uk/conditions/vitamins-and-minerals/vitamin-c/
- Hemilä H. Vitamin C and Infections. Nutrients. 2017 Mar 29;9(4):339. doi: 10.3390/nu9040339. PMID: 28353648; PMCID: PMC5409678.
- https://fdc.nal.usda.gov/fdc-app.html#/food-details/169097/nutrients
- https://www.nhs.uk/conditions/vitamins-and-minerals/vitamin-b/
- Stipanuk, Martha H.; Caudill, Marie A. (2013). Biochemical, Physiological, and Molecular Aspects of Human Nutrition – E-Book. Elsevier Health Sciences. p. 541. ISBN 9780323266956. Vitamin B3… potentially includes three different molecular forms: nicotinic acid, niacinamide, and nicotinamide riboside
- https://fdc.nal.usda.gov/fdc-app.html#/food-details/334194/nutrients
- https://www.nhs.uk/conditions/vitamins-and-minerals/others/
- https://ods.od.nih.gov/factsheets/Potassium-HealthProfessional/#en11
- National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine; Health and Medicine Division; Food and Nutrition Board; Committee to Review the Dietary Reference Intakes for Sodium and Potassium; Oria M, Harrison M, Stallings VA, editors. Dietary Reference Intakes for Sodium and Potassium. Washington (DC): National Academies Press (US); 2019 Mar 5. 5, Potassium: Dietary Reference Intakes for Toxicity.Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK545424/
- Lehnhardt, A; Kemper, MJ (March 2011). „Pathogenesis, diagnosis and management of hyperkalemia”. Pediatric Nephrology (Berlin, Germany). 26(3): 377–84. doi:10.1007/s00467-010-1699-3
- McDonald, TJ; Oram, RA; Vaidya, B (20 October 2015). „Investigating hyperkalaemia in adults”. BMJ (Clinical Research Ed.). 351: h4762. doi:10.1136/bmj.h4762
- https://www.nhs.uk/conditions/vitamins-and-minerals/vitamin-d/
- https://www.nhs.uk/live-well/healthy-body/how-to-get-vitamin-d-from-sunlight/
- Holick MF, MacLaughlin JA, Clark MB, Holick SA, Potts JT Jr, Anderson RR, Blank IH, Parrish JA, Elias P. Photosynthesis of previtamin D3 in human skin and the physiologic consequences. Science. 1980 Oct 10;210(4466):203-5. doi: 10.1126/science.6251551. PMID: 6251551.